Şah İsmail ( Şah Hatayi )

Aşkın şerbetinden içtim, hak oldum                  Gahi Nebi, gahi Veli göründüm

Kudretten donumu giydim, pak oldum         Gahi uslu, gahi deli göründüm

Hem Hak`a ulaştım, hem de Hak oldum           Gahi Ahmet, gahi Ali göründüm

Anın için irad etmem ölümü                              Kimse bilmez sırrım, Hallaç idim ben

İran`ın, Safevi Hükümdarı: Şahlıkla, Şeh’liği bir arada götüren Şah İsmail, Şiilik Mezhebinin kurucusudur. Ünü İran sınırlarını aşıp, Anadolu`ya kadar yayılmış: Bir çok ünlü tekke şairi onun şiirlerinden ve inancından etkilenerek Anadolu’da Alevi Kızılbaş isyanları başlatmıştır...

1486-1524 Yılları arasında yaşamış... Osmanlı Halifesi, Yavuz Sultan Selim’le yaptığı, Çaldıran Savaşı’nda yenilmiş ve esir düşmüştür. Onyıl süren uzun bir esaretten sonra zehir içip intihar etmiştir.

Şiirleri: Azeri Türkçesiyle, Halk Edebiyatı (Tekke) deme ve nefesler biçiminde yazdıklarının yanı sıra; Farça, Divan Şiiri tarzında yazdığı; Rubai, Mesnevi ve Gazelleri de var..

Yapıtları arasında: Didaktik içerikli deme ve nefeslerinin yanı sıra, bir Divanı, bin dört yüz  beyitlik "Dehname" adlı Mesneviyi de yazmış...

Muhammed Ali’yi candan sevenler

Yorulup yollarda kalmaz inşallah

İmam Hasan’ın yüzün görenler

Hüseyin’den mahrum kalmaz inşallah

İmam Zeynel’den bir dolu içen

İmam Bakır’dan kaynayıp coşan

Sıdk ile İmam Cafer`e koşan

Bundan özge yola sapmaz inşallah

İmam Musa’dan gelen erenler

Can baş feda edip ceme gelenler

İmam Rıza’ya zehir verenler

Divanda şefaat bulmaz inşallah

Bir gün olur okuturlar defteri

Şah oğlunun elindedir teberi

Uyanınca Taki, Naki Askerì

Açılan gülümüz solmaz inşallah

Hatai der bu iş bir gün biter a

Özünü katar gör ulu katara

Mehdi şevki bu cihanı tutar a

Şah oğluna sitem olmaz inşallah

Sözcükler:

Şefaat: Bağışlanma, affedilme; Teber: Kılıç

Pir Sultan Abdal ( Koca Haydar)

Pir Sultan’ım şu dünyaya                                  Alınmış abdestim aldırırlarsa

Dolu geldim, dolu benim                                  Kılınmış namazım kıldırırlarsa

Bilmeyenler bilsin beni                          Sizde "şah" diyeni öldürürlerse

Ben Ali`yem Ali benem                                    Ben de bu yayladan "şah`a" giderim

Pir Sultan Abdal, Sivas`ın Yıldızeli Kazasının Banaz Köyünde doğmuştur. Onu diğer

Tekke Şairlerinden ayıran yan, eylemci bir ozan oluşudur. Osmanlı baskıcı düzenine

Kafa tutan şiirler yazmış, İran Şahı, Şah İsmail` in yolunda yürüyerek, Anadolu`da Şah İsmail`e yandaş isyanlara arka çıkmıştır. Hatta Düzmece (sahte) Şah İsmail`in Rumeli’de (Sivas ve çevresi) çıkardığı bir isyanı desteklediği için dergahında büyüttüğü, sonradan Osmanlı Valisi (paşa) olan Deli Hızır Paşa tarafından idam edilerek öldürülmüştür.

Doğum tarihi tam olarak bilinmemekle beraber, 16.yy’ ın son çeyreği (1578) de asıldığı sanılmaktadır.

Pir Sultan Abdal, şiirlerinde isyancı, “baş eğmez” bir ozan-şairdir. Alevi – “Kızılbaşlığı” yaymak amacıyla türküleştirdiği şiirlerde üstün bir duygu lirizmi görülür. Doğa ve aşkı da işleyen Pir Sultan, Tasavvufi şiirler de yazmıştır. Şiirlerinde; sade bir dil ve hece veznini kullanmıştır. Şiirleri: Anadolu, Azerbeycan ve Rumeli`deki, alevi - Kızılbaşlar arasında yaygındır. Yunus Emre, Seyit Nesimi, Kaygusuz Abdal, Kul Mustafa, Şah Hatai (Şah İsmail) Karacaoğlan vb. şahsında toplamış çok cepheli bir şair-ozandır. Ölümünden sonra da adına yazılmış şiirlere sıkça rastlanması onun halk arasında ne denli çok sevildiğini gösterir.

Bu dünyanın evvelini sorarsan

Allah bir Muhammed Ali’dir Ali

.......

Uyur idik uyardılar                                                                  .....

Diriye saydılar bizi                                                       Biz de gezer idik irfanda sazda

Koyun olduk ses anladık                                             Bile bulunurduk cemde niyazda

Sürüye saydılar bizi                                                     Bize de gel oldu kanlı Sivas`da

 .........                                                                        Hızır Paşa bizi astı bulunmaz

Kadılar, müftüler fetva yazarsa                          ..........

İşte kement, işte boynum asarsa                                  Pir Sultan Abdal’ım destim demende

İşte hançer, işte boynum keserse                                 İsmim Koca Haydar, neslim Yemen`de

Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan                     Garip başa bir hal gelse zamanda

 ........                                                                        Orda her kişinin dostu bulunmaz

Pir Sultan Abdalım hey Hızır Paşa                      .........      

Gör ki neler gelir sağ olan başa                          Gidi Yezit bize Kızılbaş demiş               Hasret kodun bizi kavim kardaşa                                   Meğer "Şah`ı" sevdi dese yeridir

Katip ahvalimi "şah`a" böyle yaz                       Yetmiş iki millet sevmedi "Şah`ı"

                                                                            Biz severiz Şah`ı Merdan Ali`dir

Sözcükler:

Fetva: Şeriat (dini) Kararı; Damen: Etek; Kavim: Eş dost, akraba ; Şah-ı Merdan: Meydanların Şahı, Hz. Ali ; Cem : Içki alemi, ibadet edilen mekan; Dest: El

Hacı Bektaş-ı Veli

Dervişlik hırkada taçta değildir

Hararet nardadır sacda değildir

Her ne ararsan kendinde ara

Kudüs`de Mekke`de Haç`da değildir

Hacı Bektaşi Veli Horasan`ın Nişabur Şehrinde doğdu. Mutasavvuf Ahmed Yesevi`den ders aldı. Anadolu`da: Elbistan, Nevşehir, Kayseri, Ürgüp, Üçhisar, Gülşehir yörelerinde bulundu. Nevşehir`in, Hacı Bektaş Kasabasına ( Suluca Karahöyük) yerleşti.Türkmenler arasında büyük ilgi gördü (1210-1270)...

Anadolu Selçuklularına karşı isyan eden, Baba İsak ve Baba İlyas`la birleşerek savaşa katıldı. Orhan Gazi`ye düzenli ordu ( yeniçerileri) kurma fikrini veren de, Hacı Bektaş`tır...

Hacı Bektaş-ı Veli: " Eline beline diline sahip ol " diyerek insanlığa yeni bir inancın kapısını aralar. El: Paradır onu yüceltenler, üstün tutanlar kaybeder. Bel: Cinsel arzulardır, ona sahip çıkmayan, dizgin altına almayan güç durumlara düşer. Dil: Söz ve davranıştır...

Tavavvuf (Panteizim) Felsefesi; Yunanistan, Hindistan ve Mısır`da doğup gelişmiştir. Alemin sırları nedir?.. Bu dünyaya niçin geldik?.. Yaşamdaki amaç nedir?.. Biz neyiz? Varoluşun mantığı nedir vb. sorulara yanıt arar?..

Hacı Bektaş-ı Veli`ye göre Tavavvuf, rahatlıkla birleşmez. Onun bir amacı özlemi vardır. Onun için çaba harcanmalıdır. Tanrı`yla birleşmeden afiyet (mutluluk) bulunamaz.

Tanrı’yla bütünleşmek için, Tanrı dışındaki her şeydan uzaklaşmak gerektir...

Tasavvuf yaratanla, yaratılanı eş görür. Oysa diğer inançlarda, Tanrı’yla, kul ayrılmıştır. Her şey ( Tüm Yaratıklar) Tanrı’nın bir tecellisi (görüntüsü, yansıması) dır. Tanrı ve Kainat (evren) birdir. Su ve buz gibi, tek vücutturlar, sadece çıplak gözle farklı görünürler, (Vücud -u Mutlak). Tanrı kendi güzelliğini, Hüsn-ü Mutlak`ı görecek göz sevecek gönül olsun diye, varlıkları yarattı. Sonra da onların gözünden (aşk gözünden) kendini seyretti... En ünlü yapıtı: Mülakat`tır.

Kendi hüsnün hublar şeklinde peyda eyledin

Çeşm-i aşıktan dönüp sonra temaşa eyledin

.......

* Ellerin kabesi var, benim kabem insandır.

* Okunacak en büyük kitap insandır.

* Bilim gerçeğe giden yolları aydınlatan bir ışıktır.

* Nefsine ağır geleni kimseye uygulama.

Sözcükler:

Hararet : Sıcaklık

Nar : Kor. ateş

Aşık Veysel Şatıroğlu

Bu alemi gören sensin

Yok gözünde perde senin

Haksıza yol veren sensin

Yok mu suçun bunda senin

Aşık Veysel: Sivas`ın Şarkışla, Sivrialan Köyünde 1894 Yılında doğmuş ve  21 Mart

1973 Günü Sivrialan`da ölmüştür. Aşık Veysel; Aşk, yurt, toprak ve kardeşlik sevgisini bolca alışagelmişin dışında büyük bir duyarlılıkla işledi. Küçük yaşlarda çiçek hastalığından gözleri kör olunca, iç gözlemi gelişti. Zengin bir iç dünyası vardı...

Ruhsati, Emrah, Karacaoğlan gibi saz şairlerinin gelenekleriyle çağının gerçeklerini

şiirlerinde güçlü bir tarzda yansıttı. Düşündürücü ve araştırıcı özelliklerinin yan ısıra,

her haliyle halka yakın bir tarzı vardı...

Köy Enstitülerinde, "Halk Türküleri" öğretmenliği yaptı. Gezgin bir ozandı. Saz çalarak şiirlerini türküleştirmiştir...

Şiirleri: Deyişler 1944, Sazımdan Sesler 1950, Dostlar Beni Hatırlasın 1970 adı altında kitaplaştırılmıştır.

1                                                                               2

Medet mürüvvet deyip kapına geldim               Kul olanın elbet olur kusuru

İsteğim dileğim var Hacı Bektaş                                   Nesli Peygambersin cihanın nuru

İndim eşiğine yüzümü sürdüm                           Ali`sin, Veli`sin, Pirlerin Piri

Kusurum günahım var Hacı Bektaş                          Kalma kusurlara Pir Hacı Bektaş           ........                                                                              ............

1                                                                        2

Koyun verdi, kuzu verdi süt verdi                                Adem`den bu deme neslim getirdi

Yemek verdi, ekmek verdi, et verdi                             Bana türlü türlü meyve yitirdi

Kazma ile dövmeyince kıt verdi                                   Her gün beni tepesinde götürdü

Benim sadık yarim kara topraktır                                 Benim sadık yarim kara topraktır

........

1                                                         2

Yezit nedir, ne Kızılbaş                        Şu alemi yaratan bir                                     

Değil miyiz hep bir kardaş                    Odur küllü şeye kadir

Bizi yakar bizim ataş                            Alevi, Sünnilik nedir                

Söndürmektir tek çaresi                       Menfaattir var varası

..........                                                 ..........

Sözcükler:

Mürüvvet: Bağışlayıcı

Veli : Ermiş kişi

Yezit : Halife, Muaviye`nin oğlu. Hz. Hüseyin`i Kerbela`da şehit ettiren.

Kızılbaş :  Burada, Sunnilerin, Alevileri aşağılamak amacıyla, küfür anlamında kullan

dıkları deyim. Küllü ; Tüm, bütün; Varvara (farfara) : Kuru gürültü, palavra.

Ayrıca Kul Himmet (16.yy.), Teslim Abdal (16.yy.), Kul Hüseyin (16.yy.) Muhiddin Ab-

dal (16.yy.), Azmi Baba (16.yy.), Kul Nesimi (17.yy.), Edib Harabi (19.yy.) vb. ozan ve şairler de Alevi- Bektaşi-Kızılbaş Şairleridir. Alevi Edebiyatına çok güzel şiir örnekleri vererek katkıda bulunmuşlardır.. .  

20 YY. Alevi Şair ve Ozanları

Aşık Mahsuni Şerif, Aşık İsmail Daimi, Aşık Davut Sulari, Muhlis Akarsu, Aşık Mah-

suni Çimen de Alevi-Kızılbaş Şairleri arasında adı saygıyla anılmağa değer şair ve

ozanlardır...

03.11. 2001

Erol Yıldırım

[/CODE]